W swojej codziennej pracy fizjoterapeuci często spotykają się z pytaniami dotyczącymi aktywności fizycznej, w tym od osób ze wszczepionymi urządzeniami do elektroterapii serca. Wielu pacjentów do momentu implantacji urządzenia zażywało ruchu na poziomie rekreacyjnym albo wręcz było nieaktywnych fizycznie. W obawie przed negatywnymi konsekwencjami aktywności po zabiegu wiele osób z niej po prostu rezygnuje. Czy słusznie? Na to i inne ważne pytania: kiedy mogę zacząć ćwiczyć? ile czasu powinienem ćwiczyć? jak się przygotować do treningu? na co zwracać uwagę ? co powinno mnie zaniepokoić? odpowiadają dr hab. prof. AWF Edyta Smolis-Bąk z Kliniki Choroby Wieńcowej i Rehabilitacji Kardiologicznej Narodowego Instytutu Kardiologii oraz dr n.med i n.o zdr. Natasza Krauze z Kliniki Kardiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Pacjenci z  chorobami układu krążenia oraz wszczepionymi urządzeniami do elektroterapii powinni być włączani do programów rehabilitacji kardiologicznej prowadzonych zgodnie z najnowszymi zaleceniami i wytycznymi, ze zwróceniem szczególnej uwagi na schemat postępowania w danej jednostce chorobowej.

Celem postępowania usprawniającego z pacjentem po wszczepieniu stymulatora, kardiowertera-defibrylatora, czy stymulatora resynchronizującego powinna być szeroko rozumiana rehabilitacja kardiologiczna. Jest to kompleksowe działanie w którym w zależności od potrzeb pacjenta stosuje się: ćwiczenia fizyczne, farmakoterapię, psychoterapię, leczenie dietetyczne, działania edukacyjne, interwencje w środowisku chorego, muzykoterapię i inne.

Większość pacjentów może bezpiecznie uczestniczyć w programie kontrolowanych treningów fizycznych lub ćwiczyć w warunkach domowych. Efektem tych ćwiczeń jest nie tylko poprawa wydolności fizycznej i jakości życia, ale również obniżenie poziomu lęku i depresji. W związku z tym należy przekonać pacjenta do kontrolowanej aktywności fizycznej.

Ogólne zasady, którymi należy kierować się przy planowaniu programu rehabilitacji dla chorych z wszczepionymi urządzeniami do elektroterapii to: unikanie obszernych ruchów oraz ćwiczeń z dużym obciążeniem kończyną górną po stronie implantacji, ograniczenie pływania (z uwzględnieniem stylów ze zwiększoną obszernością ruchów kończyn górnych) oraz nurkowania, a także unikanie sportów kontaktowych i tych, przy których występuje duże ryzyko urazu. Nie należy jednak rezygnować z normalnych życiowych czynności wykowywanych ręką po stronie wszczepionego urządzenia. Zupełne ograniczenie ruchów kończyny górnej, nawet przez kilka tygodni, może skutkować przewlekłym zespołem bólowym barku po stronie implantacji.

Poza unikaniem wyżej wymienionych ruchów i czynności, należy również zrezygnować z pewnych zabiegów z obszaru fizykoterapii. Przeciwwskazane są:

> zabiegi z zakresu fizykoterapii - elektroterapii u chorych ze wszczepionymi stymulatorami (na obszar wszczepienia): elektrostymulację można wykonywać przy zachowaniu ogólnej zasady – prądy o częstotliwości powyżej 70 Hz – co najmniej 70 cm obszaru implantacji, a prądy powyżej 50 Hz – minimum 50 cm od miejsca wszczepienia urządzenia. W praktyce zabiegi te mogą być bezpiecznie stosowane w obrębie kończyn dolnych oraz przedramion. Zabiegi w zakresie klatki piersiowej, grzbietu oraz obręczy barkowej, oraz w przypadku urządzeń takich jak ICD a zwłaszcza S-ICD, należy skonsultować indywidualnie.

> ultradźwięki na okolicę implantacji (minimalna odległość od miejsca wszczepienia to 15 cm),

> miejscowe zabiegi cieplne, laseroterapia i światło spolaryzowane na okolicę wszczepienia,

> magnetoterapia i magnetostymulacja,

Rehabilitacja kardiologiczna chorych po wszczepieniu urządzeń do elektroterapii składa się z kilku rodzajów treningów. Pierwszym z nich jest trening o charakterze wytrzymałościowym, który może być prowadzony w formie interwałowej lub ciągłej. Jest to najbardziej popularny typ ćwiczeń ze względu na możliwość wykonywania w wielu miejscach i na różnych urządzeniach bądź bez dodatkowego sprzętu (np. trening na bieżni ruchomej, cykloergometrze, marsz w terenie). Drugi rodzaj treningu to ćwiczenia oporowe (ćwiczenia z obciążeniem). Są one uzupełnieniem treningu wytrzymałościowego. Trzeci, to trening mięśni oddechowych (u pacjentów z niewydolnością serca) z wykorzystaniem specjalnych urządzeń, np. Threshold Inspiratory Muscle Trainer.

Aby aktywność fizyczna była bezpieczna należy przestrzegać określonych zasad:

• Nie powinno się rozpoczynać ćwiczeń bez konsultacji z lekarzem kardiologiem, który  w porozumieniu z fizjoterapeutą dobierze odpowiednią formę aktywności fizycznej.
• Po przeprowadzeniu testu oceniającego wydolność fizyczną zostanie  wyliczone tętno treningowe i dobrane będą odpowiednie obciążenia treningowe.
• W szczególnych przypadkach kardiolog może nie zgodzić się na samodzielne treningi i zalecić kontrolowaną aktywność fizyczną w formie ambulatoryjnej ( poradnia kardiologiczna) lub stacjonarnej (sanatorium, oddział rehabilitacji kardiologicznej).
• Konieczne jest przyjmowanie regularnie wszystkich leków zalecanych przez kardiologa. Treningi nie zastępują farmakoterapii.

PRZYGOTOWANIE DO ĆWICZEŃ:

• należy zaopatrzyć się w ciśnieniomierz - mierzyć ciśnienie i tętno przed rozpoczęciem i po  zakończeniu ćwiczeń
• należy zaopatrzyć się w sport-tester (pasek zakładany na klatkę piersiową i zegarek), opaskę lub zegarek niezbędny w kontrolowaniu tętna podczas wysiłku
• powinno się ćwiczyć w dobrze przewietrzonym pomieszczeniu lub przy odpowiedniej pogodzie na świeżym powietrzu
• należy ubierać się odpowiednio (przewiewne, niekrępujące ruchów ubranie oraz sportowe obuwie)

OGÓLNE ZASADY  WYKONYWANIA ĆWICZEŃ:

• ćwiczenia powinno się wykonywać 3-5 razy w tygodniu od 30 do 60 min  nie przekraczając swojego limitu tętna wyznaczonego na podstawie testu wysiłkowego
• należy ćwiczyć we własnym, umiarkowanym tempie
• podczas ćwiczeń nie wolno zapominać o prawidłowym oddechuosoby które wcześniej  nie były aktywne fizycznie  powinny rozpocząć gimnastykę od ćwiczeń łatwiejszych i  mniej obciążających,  następnie stopniowo wydłużać czas i natężenie wysiłku
• nie wolno zapominać o rozgrzewce przed treningiem (przygotowuje układ krążenia, mięśnie i stawy  do zwiększonych obciążeń), o ćwiczeniach oddechowych i rozluźniających na jego zakończenie  (stopniowe uspokojenie organizmu)
• należy unikać dźwigania oraz  ćwiczeń połączonych z zatrzymywaniem powietrza    
• nie powinno się wykonywać ćwiczeń które są  za trudne, bądź powodują złe samopoczucie
• w przypadku posiadania kardiowertera-defibrylatora nie wolno przekraczać tętna o 20 ud/min mniejszego niż zaprogramowany próg wyładowania
• Nie należy rozpoczynać ćwiczeń w przypadku:

              - złego samopoczucia
              - podwyższonego ciśnienia krwi (180 lub/i 100mmHg)
              - szybkiej (tętno spoczynkowe ≥ 120/min),  lub nieregularnej pracy serca
              - bezpośrednio po posiłku (dopiero 1,5-2 godz. po jego spożyciu)
              - duszności spoczynkowej
              - pogorszającej się tolerancji wysiłku trwającej od 3–5 dni

• Każdy trening należy przerwać w przypadku wystąpienia następujących objawów:

             - bólu w klatce piersiowej
             - duszności
             - zawrotów głowy
             - nadmiernego zmęczenia, uczucia osłabienia
             - nieregularnego, bardzo szybkiego tętna
             - wyładowania kardiowertera – defibrylatora (w tym przypadku musisz jak najszybciej skontaktować się ze swoim ośrodkiem i wg zaleceń zgłosić się na  kontrolę urządzenia)