Jakie są rodzaje urządzeń do elektroterapii serca, jak działają te układy i czy ich pracę można monitorować a także jak przygotować się do zabiegu wszczepienia, wyjaśnia dr n. med. Lidia Chmielewska-Michalak z Pracowni Elektroterapii Serca w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym w Poznaniu.


Pani Doktor, jakie są rodzaje urządzeń wszczepialnych do elektroterapii serca i kiedy się je stosuje?

Kiedy rytm serca jest zbyt wolny (bradyarytmia), możemy odczuwać różne dolegliwości: pogorszenie tolerancji wysiłku, zawroty głowy. W skrajnych przypadkach dochodzi do omdleń a nawet nagłej śmierci sercowej. Bradyarytmia może wynikać z niewydolności ośrodków bodźcotwórczych w sercu, jak w zespole chorej zatoki (SSS, ang. sick sinus syndrome) lub z nieprawidłowego przewodzenia impulsów w sercu (bloki przedsionkowo-komorowe) i zdarza się z różnych powodów. Mogą to być między innymi zmiany zwyrodnieniowe w układzie bodźcotwórczym, bodźcoprzewodzącym, blizny pozawałowe, pozapalne, uszkodzenie struktur przewodzących impulsy w sercu po zabiegach kardiochirurgicznych itp. Nie dysponujemy leczeniem farmakologicznym, które w sposób trwały i bezpieczny zwiększa częstość rytmu serca. Jeśli zatem zbyt wolny rytm serca nie jest spowodowany odwracalną i możliwą do wyeliminowania przyczyną, kardiolog decyduje o wszczepieniu stymulatora serca, czyli urządzenia, które z zaprogramowaną częstotliwością stymuluje mięsień sercowy, zapobiegając bradykardii. Pacjentowi z utrwalonym migotaniem przedsionków, wystarczy stymulator jednojamowy, z jedną elektrodą implantowaną do prawej komory. Chorym z zachowanym rytmem zatokowym wszczepia się stymulatory dwujamowe, które synchronizują skurcz przedsionków ze skurczem komór. Stymulator można programować w różny sposób, co pozwala na dostosowanie pracy tego urządzenia do indywidualnych potrzeb każdego pacjenta. U chorych, którzy mają bardzo wysokie ryzyko infekcji albo u tych z problemami dotyczącymi dostępu naczyniowego (niedrożności żylne, implantowane do żył cewniki do dializ), dobrym rozwiązaniem jest wszczepienie stymulatora bezelektrodowego, który jest małą „kapsułką” wszczepianą bezpośrednio do jamy prawej komory a jego obecność w układzie sercowo-naczyniowym niesie ze sobą minimalne ryzyko infekcji.

Kardiowerter-defibrylator (ICD, ang. implantable cardioverter-defibrillator) jest urządzeniem, które oprócz funkcji stymulacji może dodatkowo przerywać groźną dla życia arytmię komorową, taką jak częstoskurcz komorowy lub migotanie komór i w ten sposób zapobiegać nagłemu zgonowi sercowemu. ICD implantuje się chorym po przebytym zatrzymaniu krążenia (prewencja wtórna) oraz pacjentom, którzy ryzyko wystąpienia zagrażającej życiu arytmii komorowej mają wysokie (niewydolność serca z ciężką dysfunkcją skurczową lewej komory, niektóre kardiomiopatie, choroby kanałów jonowych itp.)

Chorym, którzy mają niewydolność serca, wymagają stymulacji i/lub mają dyssynchronię skurczu lewej komory, wszczepia się urządzenia do terapii resynchronizującej (CRT, ang. cardiac resynchronization therapy). Klasyczny układ do stymulacji resynchronizującej składa się z trzech elektrod, które stymulują przedsionek oraz obie komory serca (prawą i lewą). Taka stymulacja ma na celu, oprócz zapewnienia odpowiedniej częstości rytmu, poprawienie synchronii skurczu, co u większości pacjentów poprawia pracę serca na tyle, że odczuwają oni istotną poprawę kliniczną w zakresie wydolności fizycznej. Niektóre ze stymulatorów resynchronizujących mają również funkcję defibrylacji, czyli podobnie jak kardiowerter-defibrylator potrafią przerywać groźną arytmię komorową.

W ostatnich latach bardzo intensywnie rozwija się metoda nazywana stymulacją układu bodźcoprzewodzącego (CSP, ang. conduction system pacing), która polega na bezpośredniej stymulacji struktur w sercu, w których impuls elektryczny przewodzony jest  ze znacznie większą prędkością w porównaniu do mięśnia roboczego komór. Pozwala to na bardzo dobre odwzorowanie tego, co dzieje się w zdrowym sercu – stąd nazwa: stymulacja fizjologiczna. Ten rodzaj stymulacji powinien być rozważany u chorych, u których spodziewamy się wysokiego odsetka stymulacji komór oraz u pacjentów z niewydolnym sercem (w tej grupie chorych często w połączeniu z dotychczas stosowaną klasyczną stymulacją resynchronizującą).

Czy pracę tych urządzeń można monitorować?

Większość implantowanych kardiologicznych urządzeń wszczepialnych może być monitorowana zdalnie, co pozwala na uzyskanie w szybki sposób danych dotyczących parametrów technicznych urządzenia (stan baterii, funkcja elektrod). Telemonitoring urządzeń wszczepialnych dostarcza również istotnych informacji na temat występujących u pacjenta epizodów arytmii (które mogą nie być przez chorego odczuwane, a nieść ze sobą ryzyko dekompensacji niewydolności serca lub udaru mózgu), aktywności pacjenta, stopnia uwodnienia płuc itp. Wczesne wykrywanie tych nieprawidłowości pozwala na zastosowanie odpowiedniego leczenia (włączenie leczenia przeciwkrzepliwego, intensyfikację leczenia moczopędnego, modyfikację leczenia antyarytmicznego), co zmniejsza ryzyko hospitalizacji i wystąpienia istotnych powikłań. Wykrywanie dysfunkcji elektrod i szybkie wdrożenie odpowiedniego postępowania minimalizuje ryzyko utraty stymulacji i asystolii, braku interwencji urządzenia w odpowiedzi na arytmię zagrażającą życiu oraz wyładowań nieadekwatnych wynikających z dysfunkcji elektrody.

Jak przygotować się do zabiegu wszczepienia urządzenia?

Przygotowując się do zabiegu wszczepienia urządzenia, należy przedyskutować ze swoim kardiologiem prowadzącym wskazania do implantacji urządzenia, zapytać o ryzyko związane z samym zabiegiem oraz ograniczenia, które niesie ze sobą jego obecność. Nie każdy wie, że pacjent z implantowanym ICD nie może być kierowcą zawodowym, nie powinien pracować na wysokościach oraz przebywać w miejscach, gdzie występuje silne pole elektromagnetyczne. Implantacja stymulatora lub ICD może  zatem wiązać się z koniecznością zmiany pracy, co dla wielu chorych ma istotne znaczenie. Bardzo ważnie jest również, aby przed zabiegiem wykluczyć obecność ognisk siejących (próchnica zębów, ropne zmiany na skórze, itp), których obecność zwiększa ryzyko zakażenia implantowanego układu. Warto w tym celu zaplanować wizytę u dentysty/ laryngologa. Zabiegów wszczepienia nie powinno się przeprowadzać w trakcie aktywnej infekcji. Jeśli przed przyjęciem do szpitala wystąpiła gorączka lub inne niepokojące objawy, należy o tym poinformować lekarza prowadzącego. Zabiegi planowe odracza się w takiej sytuacji w miarę możliwości o kilka-kilkanaście dni, do pełnego wyleczenia infekcji. Jeśli chory przyjmuje leki przeciwpłytkowe, przeciwkrzepliwe, przed przyjęciem na oddział należy ustalić z kardiologiem prowadzącym jak przygotować się do zabiegu, które z tych leków należy odstawić, na jak długo przed zabiegiem, a które powinny być kontynuowane. Kardiolog podejmuje taką decyzję w oparciu o ryzyko krwawienia oraz ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych, które jest indywidualne dla każdego pacjenta.

Czy po wszczepieniu urządzenia do elektroterapii serca trzeba w jakiś sposób zmienić codzienne przyzwyczajenia ?

Jak wspomniałam wyżej, obecność implantowanego urządzenia skutkuje pewnymi ograniczeniami. Informacje o tym jak żyć z takim urządzeniem, na co zwracać uwagę, czego należy unikać, znajdą Państwo w materiałach edukacyjnych Asocjacji Rytmu Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, w tym między innymi:

• Codzienne życie z wszczepionym urządzeniem kardiologicznym: co wolno, co jest dozwolone, czego lepiej unikać?;
• Mam stymulator/ ICD. Czy mogę korzystać z…?.

Pani Doktor, uprzejmie dziękuję za informacje.

Wysłuchała Marta Sułkowska

Więcej informacji dla mediów:

Marta Sułkowska
Salus Public Relations
tel. +48 516 164 858
e-mail: ms@saluspr.pl